برگ بو
درخت ان به فارسي «باهشتان»گفته مي شود،در كتب طب سنتي به نامهاي «درخت غار»،«برگ بو»،«مازريون»،«دفنه»و «شجرة الرند» نام برده شده است. به فرانسويLaurier sauceوLaurier و به انگليسيLaurel , true laue laurel گفته مي شود. گياهي است تيره Lauraceae نام علميLaurus nobilis L. آن است ميوه درخت «باهشتان»را «دهشمت» يا «حب الغار» ميگويند و به هندي نيز حبالغار مي شود.
مشخصات
برگ بو گياهي است به صورت درخت و درختچه هميشه سبز و ناخزان(د رمناطق با زمستانهاي خيلي سرد بايد حفاظت شود)، در شرايط مساعد ارتفاع آن 20-15 متر هم مي رسد ولي معمولا 8-7 متر مي باشد. گياهي است پلي گام و در عين حال ممكن است گلهاي نر و ماده وهمچنين گلهاي هر مافروديت (نر و ماده در يك گل) روي يك درخت ديده شود.برگها متناوب،سبز تيره ،بيضي شكل ،نوك تيز و معطر و زيبا هستند گلهاي آن كوچك به رنگ زرد با خاكستري روشن و ميوه آن كوچك به رنگ ارغواني تيره و به اندازه دانه انگور مي باشد.درختچه اي است زيبا ،فرانسوي ها آن را لوريه شاعران هم مي گويند.
تكثير آن با قلمه و قلمه هاي ريشه دار و يا با پاچوش انجام مي شود و پس از 8-7 ماده ريشه هاي آن به قدر كافي توسعه يافته و مستقر مي شود.اين درخت در خاكهاي غني و قابل نفوذ رشد خوبي دارد. چيدن بر گهاي معطر آن براي اينكه سبزي كامل نشود معمولا بايد صبح زود انجام شود وبراي خشك كردن روي هم انباشته نشود و در لايه هاي نازك و در سايه پهن و خشك شود.خشك كردن در آفتاب موجب مي شود كه رنگ سبز زيباي آن قهوه اي شود و مقدار زيادي روغن معطر و اسانس آن از بين برود.
تركيبات شيميايي
ميوه اين درخت داراي اسانس روغني فراري است كه داراي مقدار زيادي اسيد يوريك است. اسيد لوريك از اسيدهاي چرب است كه به شكل متبلور سفيد در مي آيد.در برگهاي خشك برگ بو نيز از 3-1 درصد اسانس روغني فرار بسيار معطر وجود دارد كه از طريق تقطير مي توان استخراج نمود.در برگهاي گياه نيز اسانس روغني فرار وجود دارد.
خواص و كاربرد
از نظر حكماي مغرب زمين تا اواخر قرن هيجدهم كه گياه درماني ،رونق وسيعي در اروپا داشت ،دانشمند و حكماي اروپا معتقد بودند كه ميوه درخت برگ بو به عنوان محرك در تسريع وتشديد قاعده زنان موثر است و به هميك دليل در مواردي به عنوان دارو و براي سقط جنين به كار مي رفته است .در كتاب گياه درماني به نام گرت هربال كه در سال 1526 ميلادي دانشمند معروف [پيتر تروريس]آن را تهيه كرده و در انگلستان چاپ شده ،در مورد كاربرد ميوه و برگ درخت غار چنين آمده است:
«خميري كه از گرد حاصل از كوبيدن ميوه هاي اين درخت به دست آمده مخلوط با عسل براي معالجه رنگها و لكه هاي غير طبيعي پوست صورت و همچنين براي از بين رفتن دانه ها و لكه هاي قرمز رنگي كه در پوست صورت جوانان مي زند تجويز مي شده است.»
دانشمند ديگري به نام [كول پپر] در كتابش به نام كمپليت هربال كه در اواسط قرن هفدهم نوشته است در مورد ميوه درخت برگ بو مي نويسد:
«روغني كه از ميوه ي درخت برگ بو به دست مي آيد براي انواع ناراحتي ها ي مفاصل ،اعصاب ،معده ،شكم ورحم انواعي از قلوه ها و تشنجها ي عضلاني گرفتگي عضلات يا سيخ شدن عضلات ،انواع درد ها ،بي حسي در هر نقطه از بدن ودرد هاي رحمي وزاهدان مفيد است ،به اين ترتيب كه محل ناراحت را روغن مالي مي كنند . براي رفع درد هاي گوش هم چند قطره از اين روغن استفاده مي شده است ويا بخور حاصل از جوشانده ميوه ها و برگهاي آن به وسيله اي مثل قيف يا بادگير داخل گوش مي كرده اند»
براي از بين بردن لكه هاي كبود خونمردگي در پوست و گوشت بدن از مالش روغن آن در محل آسيب ديده استفاده مي شده است كه خونمردگي خيلي سريع جذب مي شده است. ضمنا مالش روغن آن براي رفع خارش و عوارض جرب در پوست و عوارض ورم و آثار ضربه هايي مانند شلاق روي پوست بسيار موثر است. غار طبق نظر حكماي طب سنتي شرق گرم و خشك است ، مغز ميوه ان گرمتر از پوست و برگ آن گرمتر از برگ پوست آن و پوست آن و روغن آن گرمتر از ساير اجزا و حتي از روغن گردو نيز گرمتر است. خواص آن مفرح و مقوي و مدر و ضدسم است خصوصا ميوه آن ،اگر ميوه آن با سركه خيلي رقيق خورده شود براي سردردهاي بلغمي ،گازها،نفخها،صرع،وسواس،تقويت ذهن و فهم بسيار نافع است. ماليدن روغن آن براي درد اعصاب و رفع حواس پرتي و افزايش حافظه خوب است. اگر ساييده ميوه آن با روغن گل سرخ و سركه مخلوط شود ،قطره آن براي رفع درد هاي سر و گوش و رفع صداو طنين در گوش و ثقل سامعه مفيد است و موجب تقويت گوش مي شود و همچنين اگر قطره روغن آن مصرف شود نيز همين نتايج را براي گوش خواهد داشت . مضمضه دم كرده برگ آن براي تسكين درد دندان مفيد است. اگر با ميوه و برگ كوبيده آن مخلوط با عسل انگشت پيچ درست شود خوردن آن براي امراض سرد و اگر با سكنجبين انگشت پيچ درست شود خوردن آن براي امراض گرم و زخمها و جراحات ريه و سرفه كهنه و تنگي نفس مفيد است. خوردن ميوه آن براي تحليل باد و گازهاي غليظ و دل پيچه و امراض كبد و طحال و با عسل براي طخم روده ها وخوردن روغن آن با سركه انگور براي درد كبد مفيد است.اگر 10 ميلي گرم ميوه آن را ساييده و بخورند دل پيچه را فورا تسكين مي دهد.روغن آن ايجاد آشفتگي و دل به هم خوردن مي كند و قي آور است و ترشح ادرا را زياد مي كند و ترشح حيض را افزايش مي دهد.اگر در دم كرده آنبنشينند براي امراض كليه و مثانه و رحم مفيد است.خوردن ميوه آن براي خرد كردن سنگ مثانه نيز مفيد است و پياف تيه شده از ميوه آن موجب سقط جنين مي شود.خوردن و يا ماليدن روغن آن در مواضع درد براي رفع دردهاي مفاصل و درد كمر مفيد است ،ماليدن روغن آن با سركه روي پوست براي رفع لكه هاي جلدي موثر است.
اين گياه داراي ضررهايي نيز هست .ميوه و روغن آن معده را سست كرده و قي آور است و مضر سينه مي باشد و اصلاح آن با خوردن كتيرا ميسر است.مقدار خوراك از ميوهع و برگ ان10-2 گرم است. مقدار 10 گرم آن مسهل است.
در اصطلاح طب سنتي ميوه درخت غار را «حبالغار»مي گويند،به خجم گيلاس ، خيلي معطر و سياه رنگ و داراي روغني سبز رنگ و نيم جامد است. تهيه روغن حب الغار به ترتيب زير است:
روش اول: حب الغار خشك را نيم كوب كرده و در روي الك بريزند و روي بخار آب جوش گذارند تا نرم شود سپس آن را در كيسه محكمي ريخته و آن كيسه را در ميان 2 قطعه آهن سوراخ دار كه با آب جوش گرم شده باشند گذارده و فشار مي دهند.
روغني كه از آن خارج ميشود با كاغذ صاف كنند. سابقا در بازار ايران برگ بو را به نام «سازج هندي»عرضه مي كردند.
روش دوم:دانه گياه يا حب الغار را گرفته در آب بپزند و بگذارند سرد شود قشري كه روي آب مي گيردبردارند. روش ديگر اين است كه ميوه و برگ آن را بپزند و پس از آن عصاره آنها را با فشار گرفته با دو برابر وزن آن روغن زيتون مخلوط ،روي آتش ملايم بگذارند آنقدر كه آب آن تبخير شود و روغن بماند و دقت شود كه نسوزد وآن روغن را به كار برند. در هندوستان از ميوه گياه به عنوان قاعده آور و بند آور دن اسهال و قطع ترشحات مهبل و استسقا مصرف مي شود. تذكر اي نكته ضروري است كه بايد دقت شود كه اولا برگها و ميوه درخت غار را با برگهاي درخت ديگري به نام يا غار گيلاسي كه در شرايط خاصي سمي است اشتباه نشود ثالثا با درخت ديگري به نام خرزهره نبايد اشتباه شود البته مشخصات در خواص ساير ها كه با برگ بو به كلي متفاوت هستند .
استادمیر حیدر
